تحقیق رایگان انواع بافت ها و بررسی فرسودگی

بررسی فرسودگی و انواع بافت ها

مقدمه :

بافت های تاریخی شهر ایران عموماً از یک ساختار هماهنگ با با هندسه ای نشات گرفته از ارگانیسم زندگی شکل می یابند، محور خطی بازار با فضاهای باز و همچنین قرارگیری مراکز مهم و مذهبی و دولتی در کنار آن، همراه با محلات کوچک و بزرگ مسکونی ساختار قدیمی شهر ایران را تشکیل داده است . شکل خطی و پیوسته کالبدی شهر، امکانی برای رشد و توسعه مناسب و همگن ایجاد می کند.

در اکثر شهرها با ورود ماشین، ساختار قدیمی شهر دستخوش تغییرات اساسی شده است. همچنین با گسستن ساختار قدیمی شهر دسترسی به محلات و راسته های بازار از هم گسیخته و هیچ تدبیر و اقدام ویژه ای به عمل نیامده است.

بدین سبب اولین ویژگی که سبب فرسودگی بافت تاریخی شهر می شود، نبود نفوذ و دسترسی مناسب شهری به درون بافت است. دومین ویژگی که سبب آسیب دیدگی بافت می شود از بین رفتن تناسب کاربری هاست. رشد فضاهای صنعتی و از بین رفتن کیفیت خانه های مسکونی هم جدار آن و همچنین نفوذ کاربری تجاری در بافت مسکونی اطراف بازار و همچنین استفاده از کاربری مسکونی برای انبار و کارگاه و… سبب کاهش ارزش بافت مسکونی می شود و در نتیجه ساکنان قدیمی و بومی منطقه را رها کرده و جایگزین آنها طیف متنوعی از مهاجران از شهرها و روستاهای اطراف با درآمد کم می شود.

یکی از راهکارهای حفظ بافت ارزشمند تاریخی، توسعه فضای گردشگری و فرهنگی در مجاورت آن است. با این تدبیر ارزش سکونتی منطقه حفظ می شود و اجتماع اشتیاق بیشتری برای زندگی در این بافت از خود نشان می دهد. نمونه این راهکارها را در شهرهای اروپایی نظیر پاریس، فلورانس، رم و… بسیار دیده می شود.

عامل دوم فرسودگی بافت تاریخی آلودگی است. به دلیل تمرکز فضاهای تجاری و کارگاهی و احداث انواع پایانه ها و انبارها و تردد بیش از حد اتومبیل آلودگی هوا و آلودگی صوتی ایجاد می شود.

برای احیای باباز زنده سازی بافت تاریخی پیشنهاد می شود که تردد اتومبیل شخصی و سواری محدود و حمل و نقل عمومی افزایش یابد. راههای دسترسی درون بافت برای خدمات رسانی مناسب شهری تصحیح شود، ساماندهی کاربری درون بافت شهری با در نظر داشتن اینکه صدمه ای به بافت مسکونی نزند، انجام شود و افزایش ارزش های سکونتی و ایجاد نکات مثبت در بافت جهت بالا بوردن حس ماندگاری انجام شود.

 بافت های شهری گران:

در این گونه بافت ها به سبب گرانی، تنوع کاربری وجود ندارد. مانند یک خیابان که سراسر دارای مغازه ها و مراکز تجاری لوکس است وجود کاربری هایی چون هتل، رستوران و مجموعه های مسکونی گران قیمت سبب کاشتن تنوع کاربری و در نهایت عدم نوسازی می شود.

بافت های شهری ارزان قیمت:

در این بافت معمولاً از طریق ساخت و ساز غیر قانونی رد حاشیه شهر ها شکل می گیرد. نوع دیگر ساخت و ساز توسط ارگانهایی با عنوان مسکن حداقل یا مسکن ارزان قیمت، مجموعه هایی شکل می گیرد که از همان ابتدا فرسوده و ناکارآمد هستند.

این بافت ها به علت ریزدانه بودن و کمبود فضاهای خدماتی و فضاهای سبز عمومی دچار مشکلاتی هستند، چاره ای جز دخالت هستیم در بافت و یافتن راههایی برای باز زنده سازی و احیای مجدد فضای فضا وجود ندارد.

بافت های قدیمی و کهنه

وقتی انگیزه ساکنان برای احیا و حفظ بافت از بین می رود بافت فرسوده و کهنه می شود. در این صورت ساکنان مهاجرت کرده و اقشار بی بضاعت جایگزین آنها می شوند.

رشد و گسترش بازار قدیمی شهر که زمانی حرکت ازگانیک رشد شهر را شکل می داد، اکنون به امتدادی از مجموعه های تجاری، انبار و… تبدیل شده است که باعث ازدحام و شلوغی بافت همچنین فقدان فضای سبز و تردد سواریها می شود.

بافت های شهری با کاربری های ناموزون:

اولین کاربری که ناهماهنگ بافت شهری به نظر می رسد صنایع آلوده کننده هستند، اما ناهماهنگی و ناموزونی صرفاً از این بعد نیست لیکن ناهماهنگی هندسی، و انتشار انواع آلودگی نیز پدید آورنده ناسازگاری هستند.

پایانه ها، مراکز بزرگ اداری، بیمارستان ها، صنایع بزرگ، … دیگر کاربری های فرامنطقه ای که وجودشان در شهر با توده ساختمانی عظیم همراه است و حجم ترافیک و تردد بسیار مسافران را به شهر تحمیل می کند و هم مشکلاتی در بافت مسکونی ایجاد می کند.

این گونه کاربری باید به شیوه منطقی چه در درون شهر یا بیرون شهر ساماندهی شود. در درون شهر به نظر می رسد اگر در اطراف آن تنوع کاربری های تلطیف کننده بافت در نظر گرفته شود، نتایج مناسبتری حاصل می شود. اما ساماندهی آنها در خارج شهر باید با در نظر گرفتن دسترسی مناسب و برقراری تعامل لازم بین بافت شهری و این گونه کاربریها به نتایج مطلوب برسند.

 بافت های تحت تاثیر نقصان زیر ساخت های شهری:

کمبود زیر ساخت های شهری نظیر آب، برق، گاز، تلفن، دفع آب های سطحی و … سبب ایجاد بافت فرسوده می شود.

همین طور عبور نامناسب این خدمات از میان بافت شهری سبب ناکارآمدی محیط زندگی می شود. عبور بزرگراه، اتوبان، دکل برق، کابل هوایی، کانال و آبروهای مناسب و… سبب ایجاد انواع آلودگی و کاهش شاخص های بهداشت و سلامت جسم و روح ساکنان شده و تاثیر بسزایی در نزول سطح کیفی پهنه شهری خواهد داشت.

توجه به این مطلب مهم است که فرسودگی بافت شهری از درون خود بافت پدید می آید و هر بافت نوساز هم می تواند ریشه های فرسودگی و ناسازگاری را از همان ابتدا در درون خود داشته باشد.

لذا شناخت و مطالعه مایل و مشکلاتی که سبب ایجاد ناسازگاری و فرسودگی در بافت می شود منجر به ذکر راهکارهایی، برای اصلاح و بازسازی بافت های موجود و پیشگیری از این بافت های مساله دار می شود.

علل فرسودگی در بافت ها

جاذبه های شهری با افزایش جمعیت آن گسترش می یابد. انواع جاذبه های مختلف مردم را اقصی نقاط به سوی شهر جذب می کند در کلان شهر به سبب توزیع نامتعادل امکانات، ثروت و قدرت، … در کشور، توان جذب افزایش می یابد.

بافت های فرسوده شهری تصوری از بافت های قدیمی شهر که به دلایلی احیاء و باز زنده سازی نشده را در ذهن ایجاد می کند این ذهنیت از بافت های فرسوده که بیشتر کهنگی بافت را نمایان می کند، مانعی برای تعریف جامعی از بافت های شهری مشکل دار که نوسازی درون آن ها کاسته شده و در نهایت رو به فرسودگی نهاده اند می شوند.

بافت هایی از شهر که دچار فرسودگی می شوند سبب آسیب رساندن به کل تقسیم شهر می شوند و برعکس مسایلی که سرچشمه بیماری هستند، باعث ایجاد بافت فرسوده در شهر می شوند.

آسیب شناسی شهری و شناسایی بافت های فرسوده از یک سو و شناسایی ریشه های ایجاد بافت های فرسوده از سوی دیگر سبب یافتن راه حلی برای کاهش بافت های مساله دارد در شهر می شوند. بافت های مساله دار شهری عبارتند از بافت های شهری که وجود عوامل مختلف در آن سبب کاهش ارزش کیفی و کمی زندگی انسان می شود. و با پایین آمدن ارزش های سکونتی- نوسازی و احیای بافت انجام نشده و ساکنان کم کم مهاجرت می کنند.

با مطالعه و مشاهده عناصر درون بافت های فرسوده و مشکل دار، عوامل مشترک در میان آنها در زمینه عناصر کالبدی یافت می شوند؛ پیوند با شهر و شکل آن؛ نفوذپذیری: شبکه دسترسی و خدمات رسانی عمومی به هر مجموعه شهری یا بلوک مسکونی و همین طور فضاهای سبز و باز عمومی از اجزایی هستند که در ارزش کیفی بافت موثرند.

همین طور تراکم بافت، دانه بندی، یا میانگین تفکیک اراضی به خصوص بلوک های مسکونی و همینطور نسبت توده به فضا در بافت شهر ایفای نقش می کند، میانگین نسبت های توزیعی فضا و دانه بندی کاربری های مختلف و همجوار، نحوه تاثیر پذیری بافت از مرفولوژی و عوارض زمین عناصری موثر در پهنه شهری هستند.

نگرش گذشته در مورد جدا سازی عناصر، و فعالیت های درون بافت مانند کار و سکونت سبب ایجاد شهرهایی که مناطق جداسازی شده و منفک از هم داشتند شد که اثرات سوء آن بر زندگی امروز هم نمایان شده است. پس از آن اساس و پایه این تفکر وزن بندی و تفکیک کاربری ها از هم زیر سوال رفت و مساله تداخل و تنوع دانه بندی بافت شهری مرح شد.

فضاهای چند عملکردی، مسکونی، گردشگری، کار و… سبب ایجاد تعاملات اجتماعی در پهنه شهری شد از این رو تنوع کاربری، پیوند و ارتباط اجتماعی فضایی بین عملکرد شهری یکی از شاخص های عملکردی پهنه شهری کارآمد است, نبود آن سبب مساله دارشدن بافت می شود.

از دیگر مسائلی که سبب ناکار آمدی بافت شهری می شود، آلودگی آب، هوا، زمین و… است. که سبب کاهش ارزش کیفی زندگی و آسایش ساکنان شد و روند رشد و توسعه بافت شهری را متوقف ساخته و درصد مهاجرت از آن پهنه شهری را افزایش داده و در نهایت توقف نوسازی و فرسودگی بافت را به همراه می آورد. جمع آوری نامناسب زباله و پخش شدن فاضلاب در زمین، موجود ازدیاد انواع آلودگی شد، و شیوع انواع بیماریهای مختلف را به همراه دارد.

آلودگی صوتی نیز بهداشت و سلامت روح و جسم ساکنان را تحت تاثیر قرار داده، سبب کاهش ارزش کیفی و کمی زندگی در آن بافت می شود. اگر مسائل و مشکلات بافت با راهکارهای جمعی حل نشود، ساکنان به فکر حل مشکل خود به صورت شخصی افتاده در غیر اینصورت ترجیح به ترک آن ناحیه می دهند.

هر یک از موارد ذکر شده در شرایط اقتصادی، اجتماعی بافت اثر می گذارند و از آن تاثیر می پذیرند: ترکیب اجتماعی، اشکال خانوار، تراکم جمعیت و … درآمد و شغل انواع فعالیت های تولیدی و خدماتی از جمله عواملی هستند که بر شکل گیری و محتوای بافت شهری تاثیر می گذارند.

ایجاد میانگین ارزش متوسط زندگی برای ساکنان در شهر، تقسیم عادلانه فضای سبز و باز عمومی میان طبقات مختلف اجتماعی شهر، ساماندهی بافت هایی با فعالیت های تولیدی و صنعتی کم ارزش تر در شهر، توزیع مناسب خدمات شهری و امکان دسترسی و استفاده از آن در تمام شهر، سبب جاری شدن زندگی در پهنه شهری می شود.

جداسازی و تفکیک بافت های شهری با توجه به سطوح درآمد، سبب توقف ساخت و ساز در یک منطقه و افزایش تراکم بیش از حد در منطقه دیگر شده و این هر دو موجبات مشکل دار شدن بافت های شهری را فراهم خواهد آورد.

بافت های شهری با توجه به موارد یاد شده تعدد بسیاری از بعد ناکارآمدی و مشکل ساز بودن دارند، تشخیص و تعیین شاهص هایی که باعث فرسودگی یک بافت می شوند. خود راهنمایی جهت شناخت تعیین شرایطی که موجب آسیب دیدگی بافت های شهری می شوند، است.

با تقسیم بندی انواع بافت های مساله دار که فرسوده شده اند یا از ابتدا فرسوده بوده اند و یا خطر فرسودگی آنها را تهدید می کند به کمک عناصر و مشخصه های تعیین شده، راهبردهای مواجه با بافت های ناکارآمد و آسیب پذیر و همین طور راهبردهای پیش گیری از بروز شرایطی که چنین بافت هایی در طول زمان ایجاد شوند، پیش روی قرار می گیرد.

تعریف بافت فرسوده و ویژگیهای آن

ابتدا به تعریف بافت فرسوده می پردازیم:

بافت فرسوده شهری به عرصه هایی از محدوده قانونی شهرها اطلاق می شود که به دلیل فرسودگی کالبدیف عدم برخورد مناسب از دسترس سواره تاسیسات و خدمات زیر ساخت های شهری آسیب پذیر بوده و از ارزش مکان مصرفی و اقتصادی نازلی برخوردارند. این بافت ها به دلیل فقر ساکنین و مالکین آنها امکان نوسازی خود به خودی را نداشته و نیز سرمایه گذاران انگیزه ای جهت سرمایه گذاری در آن را ندارند.

 وضعیت دسترسی بافت عمدتاً بدون طرح قبلی ایجاد شده اند. عمدتاً از ساختار نامطلوب برخوردارند و دسترسی های موجود در آن عمدتاً پیاده می باشد به گونه ای که اکثر معابر آن بن بست یا با عرض کمتر از ۶ و ۵ متر بوده است و ضریب نفوذ ناپذیری در آن کمتر از ۳۵% مساحت عرصه ابنیه واقع شده در این بافت ها کمار از ۲۰۰ متر مربع می باشند.

 ویژگیهای بافت فرسوده

بافت فرسوده نوع اول: بافتی است متشکل از تعدادی بلوک شهری که بیش از ۶۰% مساحت زمین هر یک از آنها تحت اشغال ابنیه و مستحدثات تخریبی می باشد. در این زمینه گفتنی است، بافت متشکل از بلوک هایی که (طبق تعریف راهنمای تهیه الگوی توسعه منطقه) بیش از ۶۰ درصد تعداد قطعات آنها دارای ساختمانهایی است که اسکلت آنها جزء اسکلت های ساختمان کم دوام است و یا بیش از ۶۰ درصد مساحت زیربنای ساختمانهای آن مربوط به ساختمانهایی است که دارای اسکلت های ساختمانی کم دوام هستند.

مشاور نتایج برداشت های میدانی خود در ارتباط با کیفیت ابنیه و مستحدثات منطقه را ملاک دقیق تری برای تعیین بافت فرسوده نوع اول (مجموعه بلوک های دارای بیش از ۶۰ درصد مساحت زمین تحت اشغال ساختمانهای تخریبی) می داند و آن را مبنای این بافت در نظر گرفته است.

بافت فرسوده نوع دوم: بافتی است متشکل از تعدادی بلوک شهری که مستحدثات و ابنیه موجود در بیش از ۶۰ درصد مساحت زمین آنها تخریبی بوده و علاوه بر آن، بیش از ۶۰ درصد قطعات ملک موجود در آنها دارای مساحت کمتر از ۱۰۰ متر مربع است.

بافت فرسوده نوع سوم: بافتی است متشکل از تعدادی بلوک شهری که مستحدثات و ابنیه موجود در بیش از ۶۰ درصد مساحت زمین آنها تخریبی است، فراوانی نسبی قطعات زمین دارای مساحت کمتر از ۱۰۰ متر مربع در آنها بیش از ۶۰ درصد است و علاوه بر این دو، معابر این بلوک ها عمدتاً دارای عرض کمتر از ۶ متر هستند.

 وضعیت حمل و نقل در بافت فرسوده

وضعیت نظام جابجایی به علت فرسودگی بافت همراه دچار مشکلات عدیده ای است که تداخل سواره و پیاده  وضعیت گره ها و تقاطع ها و نرخ افزایش آمار تصادفات معابر مناسب ئ فضای کافی برای عبور و مرور از آن جمله اند که اساساً در دنیا «در کشورهایی چون انگلستان و…» برای رفع این معضل به تعریض خیابان ها و یا بستن و یکطرفه کردن گذرها پناه آورده اند در برنامه ریزی شهری طرح هایی تحت عنوان طرح های بهسازی و نو سازی بافت های فرسوده و توانمند سازی آن در نظر گرفته می شود که بخش مطالعات ترافیکی و حمل و نقل در این دسته از طرح ها قرار دارد.