تحقیق در مورد کاهگل

تعریف کاهگل

کاهگل ملاتی است که در معماری ایران به خصوص در مناطق کویر مرکزی ایران به کار می‌رود. این ملات ترکیبی است از خاک رس و کاه که عمدتا برای اندود کردن سقف‌ها به کار می‌رود این ملات به دلیل وجود کاه مقاومت نسبی پیدا کرده و جلوی ترکیدگی آن گرفته می‌شود.

از سوی دیگر عایق خوبی برای جلوگیری از انتقال حرارت در منطقه کویری ایران است.

برای ساختن گل کاهگل تا حد امکان از خاک رس استفاده می‌کنند. پیش از این که خاک را آب بدهند آن را با کاه به خوبی می‌آمیزند و به شکل تپه کوچکی در می‌آورند، میان آن را گود می‌کنند و داخل آن به نرمی آب می‌ریزند، خاک و کاه را با آب می‌اندازند تا در آب گل، زردی کاه نمودار شود، سپس خمیر را مالش می‌دهند و به تدریج کاهگل ساخته می‌شود.

دسته بندی::رشته مهندسی عمران

تقش کاهگل درشکل دادن به محیط خانه و شهرایرانی

بر روی سرزمین ایران شهرهای اصیلی وجود دارد که از قرن‌ها پیش بنا شده، امروز بپا ایستاده و هر کدام به تنهائی شاهد نبوغ معماری اقوام این سرزمین است.

معماران ایرانی براساس احتیاجات قوم خود، با توجه به مسائل اجتماعی و خصوصیات جغرافیائی و بمنظورهای معینی ساختمانهائی بنا کردند که نبوغ معماری آنان و زیبائی مجموع این بناها در هر کدام از شهرهای ایرانی قابل ستایش است.

بکار بردن مقیاس‌های انسانی توأم با لطافت ‌فکر و ذوق معماران در ریختن طرحهای ساختمانها و نیز سادگی مصالح، سیمای شهر برای بنا نهادن، معماران مصالحی را گرد آوردند که با امکانات و خصوصیات این سرزمین تطبیق مینمود و سادگی و زیبائی آنها به اغلب شهرهای ایران شخصیت مشترکی داد بطوریکه امروز میتوان هر کدام از آنها را بعنوان نمونه شهر ایرانی بررسی نمود.

آشنائی اقوام به مصالح و راههای مختلف استفاده از آنها در معماری امری است که در سالها بطول میانجامد و تجربه‌ها و نتایج به آن چاشنی می‌زند انسان پیرشدن مصالح را نظاره میکند و آنهائی را انتخاب مینماید که بر اثر گذشت زمان گزندی ندیده و ماده آن زیباتر و اصیل‌تر شود. به این ترتیب قسمتی از زیبائی و اصالت شهرهای ایرانی مرهون مصالحی است که در ساختمان بناهای آن بکار رفته است.شهرها اغلب با خشت خام – آجر- گچ و کاهگل بنا شده و این مصالح ساده با افکار حساسی در قالب تناسبات دلپذیر ترکیب شده است.

کاشی – چوب و یا سنگ مصالحی است که معماران از آنها برای تزئین بیشتری کمک گرفته‌اند.

بر روی فلات ایران، در چشم انداز شهرها – بامهای کاهگلی میان آدمیان و حرارت خورشید حفاظ میشود، بادگیرها شهر را تهویه می‌کند، نورگیرها به تالارها و هشتیها سایه روشن ملایمی میدهد و حیاطهای گود که اطاق‌ها آنها را دور میزند یک حوض سنگی و چند درخت را در میان گرفته و بزندگی ایرانی لطافت میبخشد.

در میان وزن حجمهای کاهگلی بامهای گنبدی و بادگیرهای سر بآسمان کشیده پوشش دالان‌ها و تیمچه‌های بازاری، حسینیه‌ها و بالاخره گنبد و مناره‌های مسجد جامع و مساجد دیگر و بقعه‌ها بچشم میخورد.

تاریخ شروع مصرف کاهگل را در تمدن ایران نمی‌توان دقیقاً تعیین نمود لکن وجود آن در قدیمترین آثار معماری فلات دلیلی است بر اینکه این ماده با زندگی اقوام سرزمین ایران از ابتدا آمیخته شده و شناسایی و استفاده از آن طی قرون نسل به نسل رسیده است.

برای آسایش قوم ایرانی معماران، شهرها را با قشری از کاهگل پوشانیدند و از میان این پوشش سبزی شاخه‌ی درختان از حیاطها بیرون آمد.رنگ دلنشین کاهگل نه تنها زیبائی فوق العاده ای بشهر ایرانی داده بلکه بزندگی مردم روشنی و رنگ بخصوصی پاشیده است.این خمیر در سرزمین ما بصورت یکی از مصالح اساسی در انواع معماری مختلف بکار رفت و با دست آدمیان و با نیت خوش بروی همه شهرهای ایرانی کشیده شدو زندگی در شرایط اقلیمی بهتری زیر حمایت آن ادامه یافت.

بررسی ماده، ترکیبات، ویژگی ها و مصارف کاهگل در بناها

ترکیب ماده کاهگل از ابتدا تا امروز یکسان بوده و شامل دو ماده ساده است:

۱- ماده اول کاه است که پس از دروی گندم و خشک شدن و کوبیدن و با کمک چهارشاخ به هوا پرت شدن، با جزیی نسیم از دانه های گندم جدا شده، آرام بر روی زمین می ریزد. سپس آن را جمع آوری نموده و برای مصرف های مختلفی انباشته می کنند. به این ترتیب، در اغلب نقاط ایران، کاه به آسانی و ارزانی به دست می آید. الیاف آن، ماده گل را به هم می کشد و گل را مسلح می کند؛ همان طور که آهن، بتون را.

۲- ماده دوم گِل است که حتی المقدور برای ساختن آن، از خاک رس استفاده می کنند. قبل از اینکه خاک را آب بدهند، آن را با کاه به خوبی مخلوط می کنند و به شکل تپه کوچکی در می آورند. میان آن را گود می کنند و داخل آن به نرمی آب می ریزند. خاک و کاه را با آب می اندازند تا در آب گل، زردی کاه نمودار شود. سپس خمیر را مالش می دهند و به تدریج کاهگل ساخته می شود.

با وجود اینکه ساختن این خمیر در نهایت سادگی انجام می شود معهذا چگونگی مخلوط و مقدار هر کدام از مواد امری حساس است. با کمبود کاه، ماده کاهگل ترک بر می دارد.

با کمبود مقدار خاک، الیاف کاه مانع روانی آب باران می شوند. کاهگلی که برای پوشش بام ها ساخته می شود، کاه کمتری دارد و در عوض به خمیر آن، خاک شنی از شن چاه می افزایند تا در مقابل باران به جای کاه، قشر کاهگل را تقویت نماید و در مورد کاهگلی که برای پوشش دیوار تهیه می شود، کاه بیشتری به مخلوط اضافه می کنند تا متن کاهگل صاف تر شود و نیز ترک بر ندارد.

با به کار بردن خاک رس سرخ تری، کاهگل، رنگ سرخی به خود می گیرد و متن آن برای گرفتن نقوشی از گچ آماده می شود.

قشر کاهگل عایق است؛ گرما و سرما از آن عبور نمی کند؛ باران در پوشش های گنبدی و سقف های طاقی آن نشست نمی کند؛ همهمه کوچه ها و بازار ها در آن گم می شود و لازم به توضیح نیست که گرد آمدن خواص این چند عایق در یک ماده به ندرت دیده شده است.

کاهگل ارزان است. کاه در اغلب شهر های ایران به فراوانی یافت می شود. قیمت خروار آن ناچیز است؛ و با این مقدار، کاه، سطوح بزرگی از اندود گل را مسلح می کند. کاهگل را هر کس می تواند بسازد و ماوای خود را با آن بپوشاند و حفظ کند.

اندود کاهگل آسان کشیده می شود. آدمی با یک دست خمیر آن را بر می دارد و بر روی سطح دلخواه پهن می کند. در این مورد حتی به کار بردن ماله در کشیدن آن روی سطوح، نشانی از امکانات صاحبخانه است.

کاهگل مانند خمیر نرمی بر هر حجمی پوشانیده می شود و در این مورد، معماران حداکثر استفاده را نموده و توانسته اند برای شهر های ایرانی میراث ارزنده ای از حجم های جالب به جا گذارند.

گرچه کاهگل به سهولت و ارزانی به دست می آید لکن به علت خواص فوق العاده ای که نیز دارد، به صورت متن شهر های ایرانی در آمده و به بنایی قدم گذاشته است؛ به کلبه بی بضاعتان یا اعیان نشین ها، به کوره ها، به بازار ها، به حمام ها، به تکیه ها و بالاخره به مسجد ها. و همه این ساختمان های شهر، با کوچه هایی که میان دیوار های کاهگلی می دود به هم مربوط می شود.

معماران تیزهوش، از گرمی رنگ کاهگل برای متن تزیینات دیواری داخل بنا نیز استفاده کرده اند. دیوار حیاط های داخلی را از بهترین خمیر سرخ فام پوشانیده و بر آن با خطوط برجسته گچ، نقش های هندسی انداخته اند و یا آن را به داخل هشتی های ورودی کشیده و بر آن نقش های تصویری ساخته اند. رنگ کاهگل، نور شدید و گاه زننده آفتاب سرزمین ما را برای ساکنان آن مطبوع نموده و در گرمای فصل تابستان با برگشت دادن اشعه خورشید و حرارت آن از روی بام ها و یا دیوار های کاهگلی، دما را به حداقل رسانیده است.

با وجود اینکه کاهگل ماده فشرده ای نیست، استقامت و دوام آن قابل ستایش است. تنها در مناطقی که باران های فصلی شدید ببارد، ناچار هر چند سال یک بار، اندود تازه ای از کاهگل بر روی اندود سابق می کشند. به این ترتیب، تعمیر و تقویت آن امر ساده ایست و احتیاج به تخصصی ندارد.

این تعمیر برای پوشش دیوار ها کمتر اتفاق می افتد. کاهگل سال ها بر روی دیوار می ماند به طوریکه اندود بنا های رها شده قرون گذشته هنوز بر جاست.

برای ساختن گل کاهگل تا حد امکان از خاک رس استفاده می‌کنند. پیش از این که خاک را آب بدهند آن را با کاه به خوبی می‌آمیزند و به شکل تپه کوچکی در می‌آورند، میان آن را گود می‌کنند و داخل آن به نرمی آب می‌ریزند، خاک و کاه را با آب می‌اندازند تا در آب گل، زردی کاه نمودار شود، سپس خمیر را مالش می‌دهند و به تدریج کاهگل ساخته می‌شود.

خود کاه از گندم به دست می آید. ابتدا گندم را درو کرده، خشک کرده و می کوبند. سپس آن را به هوا می دهند تا از دانه های گندم جدا شود. همان طور که دیدید تهیه کاه، آسان و ارزان است.

آنچه در ساخت کاهگل اهمیت زیادی دارد، میزان به کار بردن کاه، خاک و آب است. در ترکیب این مواد باید دقت نمود چون اگر خاک کم باشد، الیاف کاه جلوی روان شدن آب را می گیرد؛ به همین دلیل است که برای پشت بام ها، کاه کمتری استفاده می کنند تا بارش باران باعث شود کاهگل محکم تر شود. از طرف دیگر، اگر کاه کم باشد، کاهگل ترک بر می دارد؛ به همین دلیل برای دیوارها کاه بیشتری استفاده می کنند تا دیوار ترک بر ندارد.

مزایای دیوار کاهگلی

 * عایق حرارتی است

دیوارهای کاهگلی عایق های حرارتی هستند. از نفوذ سرما و گرما جلوگیری می کنند و در نتیجه با وجود آن می توان در مصرف سوخت صرفه جویی کرد. حتی عایق رطوبتی نیز هست. باران در پوشش های آن نشست نمی کند.
دیوارهای کاهگلی، که ارزان از کف‌مان رفت!

 * آسان و ارزان است

در بسیاری از شهرهای ایران یکی از ساده ترین موادی که می توان تهیه کرد، کاه است. قیمت خروار آن بسیار کم است. از طرف دیگر، تهیه کاهگل تخصص ویژه ای نمی خواهد و از عهده آدم های معمولی بر می آید. لازم نیست میلیون ها تومان خرج مصالح عجیب و غریب و آدم های متخصص کرد. کافی است دو دست داشته باشید؛ با یکی خمیر را بردارید و با دست دیگر آن را روی دیوار یا سطح مورد نظر خود پهن کنید.

 * با استقامت و با دوام

در این زمینه نیز کاهگل با توجه به میزان و نوع موادی که در خود دارد، استقامت بالایی دارد. هرچند شاید در مناطقی که پیوسته باران های شدید می بارد به مشکلاتی بر بخورد؛ نه به این معنا که دیوار یا سقف بریزد! بلکه تنها نیاز به تعمیر زودهنگام پیدا می کند که آن هم کار ساده ایست.

* تنوع کاهگل

کاهگل را تقریبا روی هر حجمی می توان کار کرد. اگر می خواهید حتی در همین آپارتمان های بدقواره از کاهگل برای تزیین دیوار استفاده کنید می توانید! بهترین دیوار برای کاهگل کشیدن دیوار آجری است. اگر می خواهید روی دیوار گچی این کار را بکنید، بهتر است ابتدا کمی گچ دیوار را بتراشید.

 * زیبا از جنس طبیعت

دیوار کاهگلی زیباست! خصوصا اگر با شاخ و برگ های درختان ترکیب شود؛ خصوصا اگر آبی روی آن بپاشید تا بوی خاک رس تازه همه جا را فرا بگیرد؛ خصوصا اگر دیوار با خمیر سرخ پوشانده شده و بعد نقش های تزیینی روی آن حکاکی شود.

عیب یک دیوار کاهگلی

دیوار کاهگلی را نمی توان شست! نمی توانید یک دیوار کاهگلی سنتی داشته باشید، بعد با هزارجور ماده ی شوینده ی مدرن، آن را بشویید، دستمال بکشید و گردگیری کنید! راه تمیز کردن دیوار کاهگلی پاشیدن مقداری آب با افشانه به آن است. با این کار بوی کوچه-باغ های روستا در خانه می پیچد.

ملات کاه گل

کاه گل پوششی ارزان و عایقی ضد نشت بوده که امروزه از کاربری ساختمانی به کاربری صنعتی رسیده و در لایه های ضد نشت زیر فونداسیون تجهیزات و مخازن بزرگ بکار میرود.ملات کاه گل متشکل از خاک رس و آب و کاه که با هم مخلوط شده و به مدت دو روز معطل مانده و پس از آن مجددا ورز داده شده تا بصورت  خمیری شل شود.

ملات کاهگل از نسبت اختلاط ۴۰ تا ۴۵ کیلو گرم کاه مرغوب زرد در ۸/۱ مترمکعب خاک رس و افزودن تدریجی حدود ۴۰۰ لیتر آب و ورز دادن و مخلوط آن حاصل میشود.
در ملات کاه گل استفاده از کاه مرغوب موجب جلوگیری از ترک خوردگی پوشش پس از خشک شدن شده و همچنین برای پایین آوردن درجه انجماد ملات در زمستان و جلوگیری از سبز شدن و رشد علف در پوشش ملات به آن نمک طعام اضافه میکنند.البته در مواردی که بخواهند رنگ ملات روشنتر شود به ملات خاکستر چوب اضافه میکنند.

اگر کاه کمتر در ملات افزوده شود به آن گل نیمچه کاه گویند و اگر کاه را کوبیده و ریز کرده و به ملات اضافه کنند به آن سیم گل گویند.

خاک رس ملات باید ناب و با حد اقل ماسه باشد و روش  آزمایش خاک رس حل کردن بخشی از آن در یک ظرف آب بوده تا میزان رسوب ماسه قابل تشخیص شود.
خاک رس حسب مواد موجود در خود دارای رنگهایی بشرح ذیل است.

الف – خاک رس خاکستری
این خاک رس حاوی گرافیت  زیادی میباشد.
ب – خاک رس سفید
این خاک رس بدون اکسید آهن است.
ج – خاک رس قرمز (سرخ)
این خاک حاوی اکسید آهن سه ظرفیتی است.
د- خاک رس تیره
خاک رسی که کربن دارد تیره میشود.
ه- خاک رس کبود
خاک رسی که اکسی آهن دو ظرفیتی دارد کبود است.

در مناطقی که بجای کاه از پوست خرد شده برنج استفاده میکنند به ملات حاصله فل گل گویند.

ماده چسباننده ملات گل و کاهگل، از خاک رس است. پولکهای خاک رس پس مکیدن آب به صورت خمیری در آمده و دانه‌های ماسه خاک را به یکدیگر می‌چسباننداین ملاتها از قدیمی‌ترین ملاتها هستند و در نخستین ساختمانهایی که بشر بنا کرده،به کار رفته است.

هم اکنون نیز در ساختمانهای خشتی و گلی و حتی آجری و سنگی بسیاریاز روستاها این ملات به کار می‌رود.

برای ساختن ملات گل، آخوره می‌بندند و در آن آب می‌اندازند و صبر می‌کنند تا پولکهای خاک رس آب بمکند، پس از آن ملات را خوب ورزمی‌دهند و به مصرف می‌رسانندچون ملات گل پس از خشک شدن جمع شده و ترک می‌خورد، به آن کاه می‌زنند که آن را مسلح کرده و از ترک خوردن آن جلوگیری کنندبرای ساختن این ملات نیز آخوره‌ای از خاک و کاه می‌سازند و در آن آب می‌اندازند تاخاک گل شده و کاه خیس خورده و نرم شود. پس از آن ملات را خوب ورز می‌دهند و به مصرف می‌رسانند.

ملات کاهگل برای اندود ساختمانهای گلی، زیرسازی اندود گچی و آب‌بندی بام ساختمانها مصرف می‌شود.

ملات کاهگل به علت سبکی وزن، عایق، حرارتی خوبی است و ازاین رو در گذشته سقف زیرین شیروانیهای دو پوشه را با این ملات از داخل اندودمی‌کردند تا جلو ورود گرما از سقف را بگیرند. چنانچه در آب ملات کاهگل کمی نمک طعام اضافه کنند، به علت خاصیت جذب و نگهداری رطوبت که در نمک وجود دارد، ملات بیشترخمیری می‌ماند و بهتر جلو عبور آب را می‌گیرد، به علاوه از آنجا که نمک درجه آب را پایین می‌آورد، در فصول سرد این ملات دیرتر یخ می‌زند، در ساختن کاهگل برای نما باید از کاه نرم و ریز استفاده کرد. برای ساختن هر مترمکعب کاهگل، حدود ۴۵ تا کیلوگرم کاه لازم است.

گل نیمچه کاه دارای کاه کمتری است و برای فرش کردن آجرروی بام در مناطق کم باران به مصرف می‌رسد. گاهی اوقات به ملاتهای گلی به منظورآب‌بندی و دوام بیشتر، امولسیون قیر اضافه می‌کنند. افزودن ماسه به ملات گل، سبب کاهش جمع‌شدگی و در نتیجه کاهش ترک‌خوردگی آن می‌شود. افزودن کمی آهک یا سیمان نیزسبب اصلاح بعضی خاکها می‌شود.

طرز تهیه کاهگل ضد اب

مایع سفید رنگ فاقد یون کلر بر پایه سیلیکاتها که با نفوذ در بافت کاهگل و ایجاد واکنش در خاک ،علاوه بر ضد آب نمودن کاهگل ،لایه سخت و مقاوم در حد سیمان ایجاد میکنند. ملاتی خشک و آماده که فقط با اضافه شدن آب مصرف میشود، شامل گل ضد آب شده همراه با کاه طبیعی و اضافه شدن رزین های چسب وسخت کننده میباشد.

اجرای آن روی هر نوع سطحی اعم از سیمانی یا گچی در لایه نازک ( میکرونی) یا لایه ضخیم (سانتیمتری) امکان پذیر است.

به هیچ وجه با گذشت زمان و قرار گرفتن در معرض باران دچار سایش یا ترک یا پوسته شدن نمی شود.

این ملات که شامل گل ضد آب شده همراه با کاه طبیعی و اضافه شدن رزین های چسب وسخت کننده میباشد و اجرای آن روی هر نوع سطحی اعم از سیمان یا گچی در لایه نازک( میکرونی) یا لایه ضخیم (سانتیمتری) امکان پذیر است.

روش اجرا:
دست، ماله ، شاتکریت
کاربرد :

نمای خارجی و داخلی
چسبندگی :
۱۵-۱۰ کیلو گرم بر سانتی متر مربع
رنگ:
انواع رنگ های خاک طبیعی (خاک اخرا ، قهوه ای و …)
کاهگل مصنوعی شرکت  کالیمورا از ترکیب پودر سنگ های با رنگ طبیعی، کاه طبیعی و نوع خاصی از رزین با تکنولوژی روز به دست آمده و مهمترین خصوصیات آن از قرار ذیل می باشند

عدم نیاز به زیرکارسازی قبلی جهت اجرا و قابل اجرای مسقیم روی دیوارهای بلوکی و آجری و سطوح ناصاف و حذف تمامی هزینه های زیرسازی.
اجرای سریع و آسان با استفاده از ماله؛

 آماده مصرف؛
ثبات رنگ؛ کاهگی مصنوعی به دلیل تهیه شدن از سنگ های رنگی طبیعی و عدم استفاده از رنگ هایی با ترکیب شیمیایی از ثبات رنگ بالایی برخوردار بوده و دارای پنج سال ضمانت در برابر رنگ پریدگی می باشد.
عدم پوسته کردن؛ وجود رزین های بسیار قوی در ترکیبات کاهگل مصنوعی، مانع پوسته کردن و ورقه شدن آن گشته و این محصول دارای پنج سال ضمانت در برابر این معضلات می باشد.

 ضد آب سازی سطوح؛ به دلیل ترکیبات ضد آب سازی مورد استفاده در کاهگل مصنوعی، این محصول مقاومت بالایی در برابر نفوذ آب داشته و می تواند با هدف جلوگیری از نفوذ آب از سطوح و مرتفع نمودن مشکلات عدیده ناشی از آن مورد استفاده قرار گیرد.

قابلیت شستشو؛ مقاومت در برابر شسته شدن و پوسته کردن و ضد آب بودن کاهگل مصنوعی، امکان شستشوی پوشش نهایی به وجود آمده با استفاده از این محصول حتی با استفاده از جریان های پر فشار، مانند جت آب را میسر می سازد.

 اجرای سریع؛ با توجه به روش اجرای کاهگل مصنوعی (با استفاده از ماله) و اجرای آن بدون نیاز به زیرکارسازی (قابلیت اجرای مستقیم روی بلوک سیمانی) عملیات اجرایی آن بسیار سریع بوده و منجر به صرفه جویی در زمان و هزینه های مربوطه خواهد گردید.

قابلیت اجرای بر سطوح با جنس مختلف؛ چسبندگی بالای ناشی از ترکیبات مورد استفاده در کاهگل مصنوعی، امکان استفاده از این   محصول جهت پوشش دادن طیف وسیعی از سطوح از جنس های مختلف را میسر می سازد.

صرفه اقتصادی؛ با توجه به بومی بودن کلیه ترکیبات مورد استفاده در محصول و کاهش زمان عملیات اجرایی و هزینه های ناشی از آن و عدم نیاز به زیرکار سازی، استفاده از این پوشش بسیار مقرون به صرفه بوده و منجر به کاهش بعضا چند ده درصدی هزینه ها در مقایسه با سایر محصولات مشابه خواهد گردید.

– پایدار در برابر مواد خورنده؛
– سازگار با شرایط آب و هوایی مختلف؛
– مقاوم در برابر عوامل جوی؛

مقاله رشته عمران