فسیل شناسی بازوپایان  

چکیده

در این مقاله Persianospirifer به عنوان یک جنس جدید از بازوپایان خانواده Spinocyrtiidae از سازند خوش ییلاق (شمال شرق شاهرود- ایران)، و از لایه های مارنی و آهکی پر فسیل قاعده این سازند، با سن دونین میانی تا  بالائی (ژیوسین بالائی- فرازنین زیرین)، معرفی میشود.

این جنس قبلا توسط D.Brice  و همکاران در سال ۱۹۷۴ مطالعه و به جنس Spinocyrtia ، در سال ۱۹۷۵ توسط م. احمد زاده هروی به جنس ‏Tenuicostella  و مجددا توسط D. Brice  و همکاران در سال ۱۹۷۸ مطالعه و به جنس Orthospirifer نسبت داده شد.

این جنس بوسیله خصوصیاتی چون وجود تزئینات میکروسکوپی ظریف  بصورت شبکه  توری شکل گسترده بر روی تمامی سطح صدف که حاصل وجود capillaeها وخطوط رشد بسیار ظریف میکروسکوپی،  وجود شیاری میانی و مشخص بر روی فولد و نیز برجستگی میانی و مشخص بر روی سینوس،   اینتر ارای کم وسعت و باریک، تجمع لایه های رشدی  در جلوی صدف بصورت ساختی فلس مانند، عدم وجود سپتوم میانی، کاردینال پروسس  (cardinal process)  با ۱۷ تا ۲۱ تیغه مشخص میشود.

مقلات رشته زیست شناسی

مقدمه

در مناطق البرز شرقی سازند خوش ییلاق با ضخامتی قابل توجه و تقریبا بی نظیر و با غنای  فسیلی منحصر بفرد گسترش وسیعی داشته و همواره  مورد توجه زمین شناسان در شاخه های مختلف بخصوص دیرینه شناسان بوده است. در لایه هایی از سازند خوش ییلاق در قاعده این سازند و بعد از لایه های کربناته بدون ماکرو فسیل ابتدای این سازند  ضخامتی از لایه های  مارنی و آهکی پر فسیل وجود دارد که از لحاظ تنوع فسیلی بسیار قابل توجه میباشد.

در این لایه ها بازوپایان از تنوع و گسترش چشمگیری نسبت به سایر گروههای فسیلی برخوردارند و در این میان خانواده  Spinocyrtiidae از  رو خانواده Spiriferacea  دارای تنوع و گسترش بیشتری میباشند . افراد این خانواده در سازند خوش ییلاق قبلا توسط  D. Brice و همکاران در سال ۱۹۷۴ مطالعه و به جنس Spinocyrtia (Fredericks, 1916) نسبت داده شده اند.

همین نمونه ها در سال ۱۹۷۵ و توسط م. احمدزاده هروی  مطالعه شد و به جنس Tenuicostella ( Mittmeyer , 1967)  نسبت داده شدند. مجددا در سال ۱۹۷۸ ، D. Brice و همکاران نمونه های فوق را مورد مطالعه قرارداده واین نمونه ها را به جنس Orthospirifer (Pitrat, 1975) نسبت دادند.

با توجه به نظرات متفاوتی که در مورد بازوپایان این خانواده وجود داشت  این بازوپایان مجددا مورد مطالعه تفصیلی تر قرار گرفت و بعلت وجود تفاوتهای بارز این بازوپا  با بازوپایانی که در بالا نام برده شدند، برای این نمونه ها نام  Persianospirifer ( Persia به معنی ایران ) بعنوان یک جنس جدید برای خانواده Spinocyrtiidae پیشنهاد میشود. این بازوپا دارای مشخصات منحصر بفردی میباشد که باعث جدایش این جنس از دیگر جنسهای این خانواده  میشود.

شناسائی جنس بازوپایان

صدف بزرگ، بسیار عریض megathyrid ، کاملا محدب الطرفین و ‌‌multiplicate، فولد و سینوس bald ،بطوریکه فولد دارای یک شیار میانی ممتد و کاملا مشخص در تمامی طول خود و سینوس نیز دارای یک چین میانی ممتد در تمامی طول خود میباشند. صفحه ی دلتیریال (   delthyrial plate )  بخوبی گسترش داشته و در بعضی نمونه ها صفحا ت  stegidial نیز وجود دارد.

اینتر ارا محدود و باریک میباشد. تجمع لایه های رشدی  متعدد در کومیسور جلویی صدف نیز قابل توجه است. تزئینات میکروسکوپی ( micro-ornaments ) در این بازوپا  بصورت گسترده بر روی تمامی صدف وجود داشته و شامل   capillae های بسیار ظریف شعاعی و خطوط رشد بسیار ظریف تر عرضی میباشد که بر اثر وجود این دو با هم بر روی صدف تزئینات میکروسکوپی بصورت یک شبکه گسترده تور مانند بر روی تمامی سطح صدف دیده میشود.

تزئینات میکروسکوپی در بازوپایان این جنس فاقد  node،granule  و خار ( spine ) میباشد. این بازوپا فاقد سپتوم میانی است آما دارای یک myophragme  میباشد. دارای صفحات دندانی قوی، دندانهای قوی و کاسه های عمیق،  کاردینال پروسس (   Cardinal Process ) با ۱۷ تا ۲۱ عدد تیغه میباشد. صفحات stegidial  در تعدادی از نمونه ها قابل مشاهده است.

ویژگیهای سطح خارجی کفه ها

فه پدیکل: در نیمرخ کناری کاملا محدب و بیشترین تحدب در قسمت امبویی کفه مشاهده میشود. نوک کفه پدیکل کاملاً مشخص و خمیده است. آمبو کاملا خمیده اما از خط لولا تجاوز نمیکند. اینترارا مقعر و از نوع   anacline میباشد که دارای خطوط عرضی مشخص و خطوط عمودی بسیار ظریف در نزدیکی لولا یا فرسوده شده است. دلتیریوم باز، بزرگ و نسبتا پهن و دارای صفحه ی  delthyrial میباشد. در تعدادی از نمونه ها صفحات  stegidial نیز قابل مشاهده است.

سینوس (   sulcus ) از آمبو شروع میشود، مقعر و گرد است و به سمت جلوی صدف بر وسعت آن افزوده میگردد. عمق سینوس متوسط و انتهای آن اغلب مسطح است و زبانه کوتاه ذوزنقه ایی شکلی را بوجود میآورد. سینوس دارای یک چین میانی ممتد مشخص و کم ارتفاع در تمامی طول خود میباشد که از نوک شروع و تا کومیسور جلویی امتداد میابد. از کناره های صدف تا سینوس ( در   lateral  slopes ) صدف multiplicate بوده و دارای ۱۸ تا ۲۰ چین (plicate   ) ساده و قوی میباشد.

چین ها  دارای قله های گرداند. فواصل بین چین ها باریک و  v  شکل، تقریبا باز و دارای انتهای گرد شده اند. در نزدیکی کومیسور جلویی در اثر تجمع لایه های رشدی حالتی فلس مانند دیده میشود.

کفه براکیال:

در نیمرخ جانبی دارای تحدب بسیار کمتر از کفه پدیکل میباشد. محیط آن نیم دایره ای است. آمبو خیلی کم خمیده و دارای نوک مشخص میباشد. دارای اینترارای بسیار باریک و محدود و از نوع   orthocline  میبا شد. Notothyrium  باز، بسیار پهن، اما کوتاه میباشد. فولد از نوک شروع و به سمت جلوی صدف وسیع میشود. در تمامی طول فولد شیاری از نوک تا کومیسور جلویی امتداد میابد که در نزدیک کومیسور جلویی تقریبا رو به ناپدید شدن میگذارد.

ارتفاع فولد متوسط و روی آن مسطح است. در   lateral slopesدارای ۱۸تا ۲۰ عدد چین ساده و قوی میباشد که همانند کفه پدیکل اند. در جلوی کفه نیز در اثر تجمع لایه های رشدی حالت فلس مانند دیده میشود (تابلو۱، تصویر ۷).

تزئینات میکروسکوپی کفه ها (تابلوی ۱، تصویر۶ )- شامل  capillae های بسیار ظریف و شعاعی خطوط رشد بسیار ظریف تر و عرضی است که تنها با بزرگنمایی زیاد قابل مشاهده اند و بر اثر وجود این دو تزئینات با هم بر روی تمامی سطح صدف، این تزئینات بصورت یک شبکه گسترده توری با شبکه های مستطیلی بر روی تمامی سطح صدف دیده میشود. در تزئینات میکروسکوپی این گونه  node ، granule  و خار ( spine ) دیده نشد.

این تزئینات میکروسکوپی در نمونه هایی که بخوبی حفظ شده اند و نیز دچار فرسایش نشده اند، بصورتیکه توضیح داده شد قابل مشاهده اند. اما در نمونه های خوب حفظ نشده و فرسایش یافته capillae  ها بصورت منقطع دیده میشوند که نباید آنها را با خارهای رو به جلو اشتباه گرفت. همچنین در اثر فرسایش یا خوب حفظ نشدن ممکن است خطوط رشد که بسیار ظریف تر از  capillae ها اند از بین رفته و بر روی صدف دیده نشوند.

خصوصیات داخلی کفه ها ( تابلوی ۲،  A-R)  – کفه پدیکل دارای نوک کاملا توده ای میباشد. حفرات آمبویی باز و مثلثی شکل اند. حفره مرکزی یا دلتیریال قلبی شکل تا مثلثی است و  توسط صفحه ی دلتیریال پوشیده شده . صفحه دلتیریال قوی است . بنظر میرسد صفحه دلتیریال از اضافه شدن مواد صدفی ثانویه به بوجود آمده است. صفحات دندانی قوی اند و تا نیمی از صدف امتداد میابند. دندانها قوی اند. سپتوم میانی وجود ندارد.

کفه براکیال دارای حفره آمبویی باز است که در آن   myophragme  برجسته ای جلب توجه میکند. لولا کاملا تودهای و دارای کاردینال پروسس با ۱۷ تا ۲۱ عدد تیغه است که بسمت جلو بصورت فرورفته در می آید. تیغه ها در میانه بلند و در جوانب کوتاه اند که بسمت جلو تیغه های میانی زودتر از کناری ها از بین میروند. کاسه ها عمیق اند.

سن چینه شناسی- با توجه به مجموعه های فسیلی همراه و وجود گونه شاخصی  چون: Cyrtina heteroclita ( Defrance , 1828 ) و وجود  جنس Cupularostrum ( Sartenaer, 1961 ) ، Devonochonetes  و… ، و مقایسه آنها با سایر نفاط دنیا از جمله منطقه  Illizi در کشور الجزایر بنظر میرسد سن این مجموعه ژیوسین بالایی- فرازنین زیرین باشد.

نتیجه گیری

با توجه به مطالب ذکرشده در بالا میتوان گفت که بازوپای فوق دارای کلیه مشخصات جهت شناسایی این بازوپا بعنوان یکی از اعضای خانواده    Spinocyrtiidae را دارد .

بعلاوه این بازوپا دارای مشخصاتی است که با عث جدایش این جنس از سایر جنسهای این خانواده میشود، بدین ترتیب که تفاوت  Persianospirifer با Spinocyrtia  در عدم وجود node ،granule  و خار ( spine ) در تزئینات میکروسکوپی، سینوس با عمق کمتر و عدم وجود چین میانی در سینوس میباشد. تفاوت Persianospirifer  با Orthospirifer بدین صورت میباشد که در Orthospirifer تزئینات میکروسکوپی شامل capillae  هایی است که بسیار قوی تر از Persianospirifer  است و بر روی آنها node  ،   granule   و خارspine )  ) وجود دارد.

Capillae ها آنقدر قوی اند که با چشم غیر مسلح نیز قابل مشاهده اند. در فولد شیار میانی و در سینوس چین میانی وجود ندارد. در ضمن اینتر ارا در جنس    Orthospirifer بر خلاف جنس Persianospirifer بلند و وسیع میباشد. از نظر ساختمان داخلی  Orthospirifer  دارای کاردینال پروسس ۲۰ تیغه ای تا ۳۰ تیغه ای میباشد در صورتیکه  Persianospirifer  دارای کاردینال پروسس ۱۷تا ۲۰ تیغه ای میباشد.

در مقایسه با جنس Tenuicostella که اخیراً نیزJ.L.Carter و همکاران(۱۹۹۴) آنرا همنام جنس  Subcuspidella (Mittmeyer, 1965) میداند؛ Tenuicostella دارای شکل ظاهری متفاوت،  اینتر ارای بلند و وسیع،  عدم وجود چین میانی در سینوس و دارای سپتوم میانی طویل میباشد. تزئینات میکروسکوپی ای جنس نیز همانند جنس  Persianospirifer  نمیباشد. پس با توجه به توضیحات بالا  ‍Persianospirifer بعنوان جنس جدیدی برای خانواده  Spinocyrtiidae معرفی میشود.