مقاله کارایی شهر اسلامی در مواجهه با چالش های شهری امروز

کارایی شهر اسلامی در مواجهه با چالش های شهری امروز

چکیده

دین اسلام، فراتر از یک آیین رسمی است. اسلام یک شیوه ی کامل برای زندگی در همه اعصار می باشد، به طوری که روش های حصول عالی ترین درجات کمال را در همهی شئون و جوانب زندگی اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و غیره ارائه نموده است.

شهر نیز به عنوان کانون زیست و فعالیت انسان ها، مورد توجه اسلام بوده است؛ به گونه ای که می توان شهر اسلامی را مکان تیلور جمیع آموزه های اسلامی دانست که در این صورت آرمان شهری که در طول دوران مختلف، انسانها جستجو می کرده اند، تحقق خواهد یافت. در واقع، صیغه ی الهی و معنوی، متمایز ترین ویژگی شهر اسلامی محسوب می گردد که زیبایی و کمال همه جانبه از مراتب آن است. در دنیای امروز که با انواع چالش های شهری در خصوص مسائل اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی و غیره روبرو هستیم، بدون شک رجوع به اصول نظری و عملی شهر اسلامی به عنوان یک پارادایم کامل و یکپارچه، راه گشای مشکلات کنونی خواهد بود. در پژوهش حاضر، چالش ها و بحران های شهرهای معاصر و قابلیت بهره گیری از اصول و مبانی اسلام در مواجهه با این مسائل، بررسی گردیده است.

 واژگان کلیدی: اسلام، شهر، شهر اسلامی، آرمان شهر، چالش های شهری.

مقدمه

 در تمام اعصار، دارندگان افکار شگفت انگیز و آفریننده از هیپوداموس دو میلته» تا الوکوربوزیه، شهر الگو، آرمانی، با ثبات، محدود و منظم را که انسان از زندگی در آن احساس خوشبختی می کند، به تصویر کشیده و شرح داده اند. بیشتر آنها توانسته اند در مقیاسی اندک، خواسته های خود را به واقعیت در آورند و برخی دیگر، هیچ موفقیتی نداشته اند. این انسان ها ترجمان برخی گرایش های عصر خود بودند و نیاز همیشگی بشر را منعکس می کردند. جامعه شناسانی همچون «آنری لوفابوره آشکارا خواهان عدالت در شهر برای محرومان هستند.

به گفته ی وی باید «شهر را عوض کرده و زندگی را تغییر داد.» برخی نظریه های سیاسی و نظام های مولود آنها، در ایجاد عدالت اجتماعی توفیقی نداشته اند. هنوز هم باید در جستجوی راه حل بود. (باستبه و دزر، ۱۳۸۲، ۵۵) شهرها و سایر مجتمع های زیستی نمونه های خاص محیط زیست مصنوع می باشند. نظم دهی محیط زیست در واقع نظم دهی چهار عامل می باشد: (1) فضا (۲) مفهوم (3) ارتباط (۴) زمان. شهر سازان و طراحان همواره به کار نظم دهی فضا مشغول بوده اند.

فضای مصنوع در فرهنگ های سنتی، فضایی مقدس است و نه فضای هندسی منتسب به فرهنگ های تکنیک زده. به محیط زیست می توان به عنوان مجموعه ای از روابط میان عناصر و مردم نگریست که این روابط دارای نظمی خاص هستند؛ این گونه روابط عمدتا فضایی بوده و اصولا رابطهی میان عناصر و مردم بر اساس درجات گوناگون تمایز فضایی تعیین می شود. در حقیقت، شهری با خانه های درونگرا اساسا با شهری که خانه های آن برون گرا هستند، متفاوت است.

چنین نظامی را می توان بیان فیزیکی محدوده ها نیز دانست. در واقع، طراحی و شهرسازی از منظر سازی مناطق گرفته تا ترتیب مبلمان داخلی اتاق ها، نوعی از نظام فضایی بر اساس قواعد گوناگون منبعث از فرهنگ جمعی و یا انفرادی برای رسیدن به اهداف گوناگون می باشد.

هر فرهنگ سنتی مبین نوعی نظم مقدس می باشد که از واحد مسکونی تا مجتمع زیستی و از آن به تمامی منظر و منطقه کشیده شده است. بنابراین برای درک مجتمع های زیستی سنتی می بایستی به عنوان بیان کالبدی فضاهای مقدس نگریست. در فرهنگ های سنتی،نظم اصولا نظمی مقدس بوده است که هدف اصلی آن، بخشیدن نظمی به این جهان درهم و برهم از طریق تقلید از یک نظم ایده آل چون نظم و هماهنگی برین بوده است. (راپوپورت، ۱۳۸۴، ۴۴۲-۴۲۱ شماری از عوامل وجود دارند که در زمینه نظم و طرح ظاهر شهر اسلامی، نقش قاطعانه ای ایفا کردند. شهر اسلامی علاوه بر موقعیت طبیعی توپوگرافی محلی و ویژگی های کالبدی، بازتاب دهنده ساختارهای اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی عام جامعه جدید التأسیس بود.

برای برون رفت از تشتتها و تغرق هایی که امروزه میتلایه شهرهای ما شده اند، تحقیق ژرف در آثار گذشته به منظور یافتن چارچوب کالبدی مناسب برای ساخت و ساز شهرها، ضروری و با ارزش است؛ اما به شرطی که با دیدی نقادانه و به دور از افسون گرایی باشد. بی شک، تمدنی که برای همه عرصه های تعالی انسان مسلمان، رهیافت های کارآمدی دارد برای محوری ترین عرصه های زیست مادی و معنوی انسان، نمی تواند گفتنی های درخور توجهی نداشته باشد.

گفتمان مبانی شهرسازی در فرهنگ و تمدن اسلامی، افزون بر وجوه فنی و هنری ارزشمندی که بر آن مترتب است، بسیاری از عرصه های مکتوم تمدن را تنویر و تبیین خواهد کرد. شهر اسلامی را به سادگی می توان جرح و تعدیل داده تا با استانداردهای زندگی و قابلیت کارکردی مدرن تطابق پیدا کند و سازگاری بالای آن با محیط فرهنگی، اجتماعی و مذهبی و طبیعی مان را حفظ کند. باوندیان، ۱۳۸۷)|

٢- مفهوم شهر

به یک مجتمع زیستی نه بر اساس ویژگی های خاص بافت آن و یا حتی مجموعه ای از این عناصر بلکه بر اساس عملکردی خاص که همان بخشیدن نظم به یک منطقه و ایجاد فضای مفید می باشد، می توان واژهی شهر اطلاق نمود. ظاهرا امروزه این نظریه مورد قبول عموم صاحبنظران واقع شده است؛ بنابراین، هر تعریفی از شهر که از اعتباری فرهنگی برخوردار باشد، می بایستی از مجتمع زیستی یاد کند که به طریقی سرزمین و یا منطقهی وسیع تری را به نظم در آورد.

شهر، خود به عنوان نمادی از یک ایده که در فرم فیزیکی تبلور یافته و آن قدر غنی است که مناطق وسیعی را به نظم در آورد، منبعث از این مفهوم کلی تر است که شهرها و یا هر محیط زیست مصنوع، در بر گیرنده و با تجلی یک مدل شناختی آگاهانه هستند. می توان اصولا محیط مصنوع و مجتمع های زیستی را یکی از شیوه های نظم بخشی به جهان دانست که در جوامع سنتی، این شیوهی نظم بخشی اساسا مقدس می باشد.

محیط مصنوع در واقع، بیان کننده و منعکس کنندهی مدل آرمانی می باشد. تصویری از محیط زیست آرمانی در ذهن انسانها وجود دارد که محیط مصنوع، آن را به صورتی ناقص بیان می کند. این محیط های مصنوع به عنوان زمینه ای برای انسان ایده آل و یا شیوهی زندگی ایده آل و خاص آن فرهنگ تلقی می شوند. به آنچه که ما به آن فرهنگ اطلاق می کنیم می توان از سه دیدگاه مختلف نگریست: (۱) به عنوان شیوه زندگی خاص یک گروه، (۲) به عنوان سیستمی از نمادها، مفاهیم و مدل های آگاهانه، (۳) به عنوان مجموعه راهبردهایی به منظور حفظ و بقاء که با اکولوژی و منابع تطابق دارد. (راپوپورت، ۱۳۸۴، ۴۱۷-۴۱۳)

چالش های شهری امروز

فهرست مطالب :

چکیده. 1

مقدمه. 2

٢- مفهوم شهر. 4

3- شهر اسلامی.. 5

۴- عناصر شهر اسلامی.. 6

۱ – ۴- مسجد؛ 6

۲ – ۴- بازار؛ 7

۳ – ۴- ارگ؛ 7

۴ – ۴- مناطق.. 7

۵- کارایی شهر اسلامی در مواجهه با چالش های شهرهای امروزی.. 8

۱ – ۵- مسائل زیست محیطی.. 8

۱ – ۱ – ۵ – چالش های زیست محیطی.. 8

۲ – ۱ – ۵ – رویکرد اسلام نسبت به اهمیت محیط زیست.. 9

۲ – ۵- مسائل فرهنگی.. 11

۱ – ۲ – ۵ – چالش های فرهنگی.. 11

۲ – ۲ – ۵ – رویکرد اسلام نسبت به مسائل فرهنگی.. 12

۳ – ۵- مسائل اجتماعی.. 16

۱ – ۳ – ۵ – چالش های اجتماعی.. 16

۲ – ۳ – ۵ – رویکرد اسلام. 17

۴ – ۵ – حقوق و قوانین شهری.. 19

۱ – ۴ – ۵ – چالش های حقوقی و قانونی شهری.. 19

۲ – ۴ – ۵ – حقوق و قوانین شهری در دین اسلام. 20

۶- نتیجه گیری.. 22

منابع و مآخذ. 24

چالش های شهری امروز – lrhgi ]hga ihd aiv hlv,cd