همپا فایل | نمونه سوالات استخدامی
تاثیر مسکن در اقتصاد روستایی
مسکن به عنوان مهمترین احتیاج انسانی ازگذشته های دور نقش مهمی در زندگی انسانها داشته است. یکی از نیازهای اساسی انسانها علاوه بر تامین مواد غذایی استراحت و به خصوص خواب می باشد؛ زیرا هر انسان حدود یک سوم ساعات شبانه روز را درخواب می گذراند و خواهان این است که در این مدت از اثرات ناراحت کننده هوا و همچنین از هجوم حیوانات و دشمنانش در امان باشد. بدین سبب انسان برای حفظ جان خود مجبور به پیدا کردن پناهگاه می باشد.
دراصل واژه ((مسکن)) تنها به بناهایی که به صورت اقامتگاه مورد استفاده قرار می گیرد اطلاق نمی گردد بلکه همه بناهای مسکونی، تجاری، صنعتی، مذهبی، فرهنگی ویا تفریحی که در جهت رفع احتیاجات انسانها بنا نهاده شده اند نیز در بر می گیرد. مساکن علاوه بر اینکه می توانند به عنوان پناهگاهی برای رفع احتیاج خواب افراد مورد استفاده قرار گیرند می توانند با توجه به نوع فعالیت اقتصادی محلی برای حفاظت غلات، حیوانات، ادوات زراعی و غیره باشند.
مساکن ازلحاظ مصالح و لوازم به کار رفته شکل وآرایش مناظر متفاوتی را عرضه می کنند. در شکل گیری متفاوت مسکن در کنار عوامل نژادی، تاریخی وروانی، عوامل جغرافیایی نیزکه از منطقه ای به منطقه دیگر متفاوت است و عوامل اقتصادی نقش عمده ای دارد. مساکن از نظر مصالح ساخت ، شکل وآرایش قسمتهای مختلف تحت تاثیر شرایط جغرافیایی محیط خود قرار می گیرند وبه نسبت انعکاس این تاثیر از اهمیت جغرافیایی برخوردار می شوند.
مساکنی که بیشترین تطابق را با محیط جغرافیایی داشته وتاثیرات محیط خود رابه خوبی منعکس می کنند مساکن روستایی می باشند. از اشکال مسکن، موضوعی که بیش از همه به جغرافیا مربوط می شود تاثیر مصالح ساختمانی تهیه شده از محیط، در روی ساخت خانه واشکالی که خانه جهت تطابق با شرایط محیط به خود می گیرد،می باشد.
انسان نظیر سایر فعالیت های خود، درساخت خانه نیز تحت شرایط جغرافیایی موجود و بویژه آب وهوا وخاک قرار می گیرد. بعنوان مثال در مناطق جنگلی خانه ها را از چوب، در مناطق استپی از خاک، در مناطق کوهستانی از سنگ و در مناطق جلگه ای از خشت ساخته می شود. علاوه بر عوامل محیطی، عوامل اجتماعی واقتصادی هم بر روی مصالح ساختمانی و هم بر روی شکل و آرایش مسکن موثر است. نقش عوامل اجتماعی واقتصادی در طبقه بندی مساکن از طرف بعضی از جغرافیدانان در درجه اول اهمیت قرار گرفته است.
تاثیر فعالیت اقتصادی بر روی اشکال مساکن
دراشکال مسکن علاوه برتمام تاثیرات، محیط، خود انسان، آداب و رسوم، عادات، تمایلات وخواست های وی نیز موثر واقع می شود. انسان مصالح موجود در اطراف محیط زیست خود رادر همه جا به یک شکل به کار نگرفته وخانه ای که از چوب،سنگ و یا خشت ساخته شده، اشکال مختلف به خود گرفته است. به عنوان مثال درخانه یک ساحل نشین دریای خزر در شمال کشور و یک خانه ساحل نشین در جنوب کشوردر سواحل خلیج فارس تفاوتهای مهمی در ساخت و شکل مسکن مشاهده می شود.
حتی در مساکن سواحل دریای خزر در سمت شرقی در استان گلستان و سمت غربی یعنی سواحل استان گیلان می توان تفاوتهای اساسی را مشاهده کرد.
آرایش درونی مسکن نیز از مسکن تک واحدی (خانه تک اتاقه) تا بناهایی که دارای دهها اتاق می باشند را شامل می شود که بسته به نوع استفاده، شکل فعالیت اقتصادی، سطح فرهنگ، وضع اجتماعی واقتصادی تنوع بی شماری را ارائه می دهد. در بسیاری موارد محصول، ابزار آلات، اجاق و حیوانات در زیر همان سقف نگهداری ومحافظت می شوند.
مصالح به کار برده شده در مساکن روستایی را می توان به دو گروه معدنی وبیولوژیک تقسیم کرد.گل، خشت، خاک رس، آهک، شن، سنگریزه به عنوان مصالح ساختمانی معدنی وتنه درختان ، تخته، شاخه ها، علف ها، برگها، پوست درختان، چرم وپوست، بافتنی های متشکل از الیاف به عنوان مصالح ساختمانی بیولوژیک مورد استفاده قرار می گیرند. چگونگی تجهیز مساکن ارتباط تنگاتنگی با مصالح ساختمانی محلی دارد. اما ترکیب وآرایش مساکن به شکل و فعالیت اقتصادی وبه شرایط اجتماعی و فرهنگی بستگی دارد.
بعنوان مثال در اجتماعاتی که از طریق کشت گذرا افراد معاش می کنند، در رابطه با نوع سکونت نیمه ثابت، مساکن نسبت به انواع دیگر از زندگی موقت از ثبات و استحکام بیشتری برخوردار بوده واغلب به اندازه ای بزرگ هستند که تمام افراد یک خانواده بزرگ را در خود جای می دهند. این مساکن اغلب خشتی بوده و به شکل مخروطی وسقف آن توسط نی و علف پوشیده است. [۱]
وجود اطاق، طویله، انبار،کاهدان در مساکن نشان دهنده نوع فعالیت اقتصادی مسکن می باشد. در روستاهایی که دامداری فعالیت غالب است، مساکن اغلب به صورت دو طبقه بوده وطبقه اول به آغل نگهداری دام اختصاص دارد.
در مکانهایی که پرورش کرم ابریشم صورت می گیرد، در ارتباط با این نوع فعالیت اقتصادی، خانه ها تنها چند طبقه نبوده بلکه از لحاظ فضا نیز وسیع می باشند؛ زیرا برای تامین معاش یک خانواده استقرار حداقل ۳ تا۴ جعبه کرم ابریشم ضروری است. بهره برداری یک جعبه به حدود ۶۰ متر فضا نیاز دارد.
بنابراین در این مناطق خانه های بزرگ و چند طبقه جلب توجه می کند.محصور بودن بناها توسط یک دیوار ، خندق آب و یا پرچین مشخص کننده یک واحد بهره برداری است در این صورت مسکن درکنار واحد بهره برداری دارای کارکرد اقتصادی بوده ودر شکل واجزاء داخلی آن کارکردهای اقتصادی مسکن کاملا محسوس است.
در برخی از روستاها بناهای جانبی خانه های روستایی براساس نیازهای یومیه و یا فصلی احداث شده و به جهاتی با بناهای اصلی (خانه) تفاوت دارد. از نظر مصالح بکار رفته معمولاً از تنوع و زیبایی کمتری برخوردار است و نیز بنوعی دارای کارکرد اقتصادی بوده و تا حدی روابط اقتصادی خانواده را تعیین می نماید.
نمونه بسیار بارز آن را می توان در روستاهای برنج کاری شمال کشور به نام کندوج اشاره کرد. استفاده اصلی کندوج به منظور نگهداری برنج است، در واقع کندوج محل نگهداری محصول یک ساله کشاورز است که بصورت درز، در اطاقک اصلی کندوج نگهداری می گردد. به این صورت که پس از بریدن برنج آنها را دردسته های کوچک بنام درز به کندوج انتقال می دهند. حصیر بافی ، نگهداری لوازم کشاورزی و حتی خرمن کوبی از کاربریهای فرعی آن محسوب می گردد.
نمایی از کندوج به عنوان یکی از واحد های جانبی مسکن روستایی در شمال ایران
دگرگونیهای اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی ایران در دهه های گذشته با نوآوریهای تازه ای توام بوده است.گرچه پیوندهای اقتصادی ومرتبطی بین ریشه های سنتی وآنچه در این دگرگونیهای پدید آمده وجود دارد، ولی پدیده های جدیدی نیز در هر اجتماع در حال تحول نمایان می گردد. عملها وعکس العمل های متقابل اقتصادی، اجتماعی وفرهنگی این پدیده ها، نقشی دیگردر فرایند توسعه اقتصادی به عهده خواهند داشت.
روستا ومنطقه روستایی حوزه های اقتصادی هستند که مرکز ثقل فعالیتهای آنها متکی به بخش کشاورزی است. با قبول چنین تعریفی،در طول زمان و خاصه در مرحله صنعتی شدن قسمتهایی از این مناطق دستخوش تغییر وتحول خواهند گشت. به عبارت دیگر قسمتهایی از مناطق روستایی به حوزه های صنعتی تبدیل خواهند گردید. در منابع و بحث های اقتصادی بیشتر منطقه روستایی درمقابل منطقه شهری منظورمی گردد.
بدین ترتیب منطقه روستایی با مجموعه ای از نواحی روستایی مطابقت خواهد داشت. منطقه روستایی را نمی توان تنها به مجموعه اجزای جغرافیایی وفشردگی جمعیت در یک حوزه محدود کرد. اما وقتی از جریان تکامل اقتصادی واجتماعی صحبت می شود باید علاوه بر جنبه های جغرافیایی وجمعیت، عوامل اجتماعی، اقتصادی وفرهنگی را در نظر داشت. بدین ترتیب دریک منطقه روستایی با وجود تاکید و تمرکز اقتصادی آن به بخش کشاورزی ، علاوه بر فعالیت های کشاورزی ،صنایع وخدمات تولیدی نیز میتوانند گسترش پیدا کنند .
اصطلاح روستانشین تنها برای گروههای کشاورزان یا افرادی که فعالیتهای کشاورزی دارند، به کار برده می شود. در حالیکه حدود نیمی از ساکنین روستاهای ایران را افرادی غیر کشاورز مانند خوش نشین، پیله ور وسایر گروههای اجتماعی تشکیل می دهند. بررسی نقش و وظایف مساکن روستایی، تاسیسات و متعلقات ساختمانی مزارع خانواری، اراضی مزروعی و باغی ومحل نگهداری دام وسایر محصولات کشاورزی و بالاخره نقش عملکردی روستاها به عنوان کانون اقتصادی در زندگی روستائیان بخش مهمی از اقتصاد روستایی تلقی می شود.
مساکن روستایی معمولا استراحتگاه و محل زندگی خانوادگی و همچنین تامین کننده اهداف اقتصادی آنان می باشند. البته نوع آرایش درونی مساکن روستاییان در سرتاسر جهان با توجه به شرایط جغرافیای ناحیه ای عمدتا با یکدیگر تفاوت دارند. خصوصیات و اوضاع فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی روستائیان در ارتباط با تنوع و چگونگی چشم اندازهای طبیعی درنقاط مختلف جهان ، موجب پیدایش انواع خاصی ازمساکن روستایی شده که پاسخگوی نیازهای جوامع ذیربط می باشند. [۲]
ترسیم و تهیه طرحهایی از برشهای افقی مساکن روستایی معمولا بهترین و گویاترین ابزاری هستند که خصوصیات اقتصادی، اجتماعی وفرهنگی ساکنان خود را بازگو می کنند. در اغلب نواحی ایران قسمتهایی از مسکن روستایی جهت سکونت و استراحت وآشپزی ساکنان اختصاص یافته و قسمتهای دیگر منزل به عنوان نگهداری ابزار کشاورزی، علوفه، دام، محل خشک کردن برخی از محصولات کشاورزی که کارکردهای اقتصادی مسکن را در بر دارند، مشاهده می شود.
در مناطق پایکوه معمولا اتاق های نشیمن را به دلیل پرهیز از رطوبت، بالاتر از حیاط و کف زمین می سازند وقسمت زیرین را به عنوان محل نگهداری هیزم و سایر ملزومات و بخصوص آغل گوسفندان مورد استفاده قرار می دهند.
اراضی مزروعی وباغی ساکنان این روستاها در خارج از منطقه مسکونی روستا قرار دارد، چون سیمای این روستا متمرکز است و اراضی مسکونی خانه ها را به صورت متمرکز در بر می گیرد و سپس اراضی کشاورزی این قسمت را احاطه می کند. البته باید توجه کرد که با تاسیس دامداریهای عمومی در خارج ازبخش مسکونی روستاها به تدریج محل نگهداری دام از خانه حذف به جایگاههای عمومی دام در روستا منتقل می شوند. بخصوص اینکه از لحاظ بهداشتی نیز در سالهای اخیر محل نگهداری دام به فاصله ۵۰۰ متر از مساکن روستایی توصیه و عمل می گردد.
در روستاهای حاشیه بیابانی ایران متوسط وسعت مساکن به دلیل وجود زمین به طور چشمگیری از خانه های روستاهای کوهپایه ای بیشتر است. در این روستاها خانه ها دارای حیاط بسته وقسمتی از مسکن به محل استراحت و قسمت های دیگر در ارتباط با وضع معیشتی آنهااست. وجود کارگاه قالیبافی ،گلیم بافی،جاجیم بافی در مساکن روستائیان حاشیه بیابانی مبین اهمیت اقتصادی مسکن روستایی است.
در این مساکن محل نگهداری دام، وجود تنور،چاه آب ومحل نگهداری محصولات کشاورزی و سایر ادوات کشاورزی بیانگر اهمیت اقتصادی مساکن روستایی است. این تاسیسات عمدتا در اطراف حیاط استقرار یافته به نحوی که دسترسی به آن مراکز به جهت واقع شدن در یک طبقه به سهولت انجام می گیرد. به طور خلاصه عوامل اقتصادی روستا را می توان در رابطه با فضای کالبدی روستا در سه گروه مطرح کرد:
” الف) نوع فعالیت یا فعالیتهای تولیدی
ب) ابزار تولید
ج)میزان درآمد با قدرت سرمایه گذاری در بخش مسکن” [۳]
۲- ب.تولون،جغرافیای سکونت ،ترجمه: محمد ظاهری،انتشارات دانشگاه تربیت معلم تبریز،۱۳۷۴،ص۱۲۲٫
۱- بهفروز، فاطمه، زمینه های غالب درجغرافیای انسانی، تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، چاب اول ،۱۳۷۴ ،ص۲۵۲٫
۱- زرگر، اکبر، درآمدی بر شناخت معماری روستایی ایران، تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی،۱۳۷۸،ص۱۰۲٫
