مدیریت کالبدی سکونتگاههای شهری همراه با ارائه مدل

مدیریت کالبدی سکونتگاههای شهری همراه با ارائه مدل

فهرست مطالب: مدیریت کالبدی سکونتگاههای شهری

مقدمه    ‌أ

مبانی نظری سکونتگاه های غیر رسمی

۱-۱-مفهوم(حاشه نشینی)اسکان غیر رسمی    ۲
۲-۱- ویژگی های سکونتگاههای غیر رسمی    ۴
۱-۲-۱- پراکندگی جغرافیائی سکونتگاههای غیر رسمی    ۵
۲-۲-۱-  مسکن ساکنین سکونتگاه های غیر رسمی    ۶
۳-۲-۱-  بررسی ویژگی افراد ساکن در سکونتگاه های غیر رسمی    ۷
۱-۳-۲-۱-  وضعیت اقتصادی و شغلی افراد ساکن در سکونتگاه های غیر رسمی    ۷
۲-۳-۲-۱-  وضعیت اجتماعی و فرهنگی افراد ساکن در سکونتگاههای غیر رسمی    ۸
۳-۱- علل اسکان غیر رسمی    ۹

۱-۳-۱- دیدگاه ها در مورد علل اسکان غیر رسمی :    ۱۰
۱-۱-۳-۱-دیدگاه کارکردگرایان :    ۱۱
۲-۱-۳-۱-دیدگاه ساختارگرایان:    ۱۱
۲-۳-۱- علل وعوامل بروز اسکانهای غیر رسمی در جهان سوم    ۱۲
۳-۳-۱- علل اسکان غیر رسمی در ایران از نظر متخصصین و صاحب نظران:    ۱۳
۴-۱- اسکان غیر رسمی در جهان :    ۱۵
۱-۴-۱- اسکان غیر رسمی در کشورهای توسعه یافته    ۱۶
۲-۴-۱- اسکان غیر رسمی در کشورهای در حال توسعه :    ۱۷
۳-۴-۱- نمونه هایی از اسکان غیر رسمی در جهان:    ۲۰
۴-۴-۱-اسکان غیر رسمی در ایران   ۲۲

۵-۱- دیدگاه ها و نظریات مقابله با اسکان غیر رسمی    ۲۷
۶-۱سیاستها وراهبردهای مداخله برای ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی    ۲۸
۱-۶-۱ راهبرد عدم توجه به بافت های موجود    ۲۸
۲-۶-۱- راهبرد تغییر ساختار برنامه ریزی    ۲۹
۳-۶-۱- راهبرد بازدارندگی و کنترل    ۲۹
۴-۶-۱- راهبرد تخریب و پاکسازی    ۳۰
۵-۶-۱- ارایه زمین بدون خدمات    ۳۰
۶-۶-۱- ارایه زمین و خدمات    ۳۰
۷-۶-۱- آزاد سازی و تثبیت اقتصادی    ۳۱
۸-۶-۱-راهکار توانمندسازی    ۳۱
۷-۱- مروری بر پروژه های ساماندهی سکونتگاه های غیر رسمی در جهان    ۳۳
۱-۷-۱-بهبود بخشیدن به شرایط زاغه ها و محلات فقیر شهر  در بنگلادش:    ۳۳
۲-۷-۱-انجمن تعاونی رفاه زاغه ها و محلات فقیر شهر داکا بنگلادش    ۳۴
۳-۷-۱-اصلاح زاغه های شهری جاکارتا، اندونزی:    ۳۴
۴-۷-۱-پروژه OPP در شهر کراچی پاکستان:    ۳۵
۶-۷-۱-پروژه توسعه شهری لاهور:    ۳۶
جمع بندی  ونتیجه گیری:    ۳۶

فصل دوم  :   

مسائل و مشکلات محلات دارای  اسکان غیر رسمی در ارتباط با مدیریت

۳۸
۱-۲-تعریف مدیریت    ۳۹
۲-۲-سکونتگاه های غیر رسمی و چالش های مدیریت شهری    ۴۰
۳-۲: سطوح مدیریتی راهبردی سکونتگاهای غیر رسمی و نابسامان    ۴۱
۴-۲ : ارائه الگوی مدیریتی دوسطحی:    ۴۲
۵-۲- مشکلات سکونتگاه های غیر رسمی از نظر محققین:    ۴۵
۶-۲-به طور کلی مشکلات مدیریتی در ارتباط با را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:    ۴۶
۱-۶-۲مشکلات مرتبط با تسهیلات و شرایط مالی    ۴۶
۲-۶-۲ مشکلات مدیریتی در ارتباط با هزینه مسکن حاشیه نشینان    ۴۷

۳-۶-۲ نگاه از بالا به پائین و عدم مشارکت ساکنین این محلات در مدیریت    ۴۹
۴-۶-۲  فرهنگ فقر ، عدم آگاهی و رضایت به حداقل ها در این نواحی    ۵۳
۵-۶-۲ مشکلات مدیریتی مربوط به قوانین و مقررات در ارتباط با اسکان غیر رسمی    ۵۴
۶-۶-۲- نبود مدیریت واحد و منسجم و مشخص نبودن وظایف ونهادهای مرتبط با اسکان غیر رسمی    ۵۴
۷-۶-۲- کلی بودن برنامه های مطرح شده وعدم رخنه این برنامه ها به سطح محلات و اجرایی نشدن آنها    ۵۵
جمع بندی ونتیجه گیری:    ۵۷

فصل سوم :   

بررسی و ارزیابی برنامه های مدیریتی ساماندهی محلات دارای اسکان غیر رسمی و مشارکتها و آموزشهای محلی و شبکه سازی اداری مدیریت محلی

۱-۳- برنامه های مدیریتی ساماندهی محلات دارای اسکان غیررسمی    ۵۹

۱-۱-۳- مدیریت راهبردی سکونتگاه های غیر رسمی از طریق تشکیل شوراهای اجتماعی در تایلند    ۵۹

اداره محیط زیست مناطق غیر رسمی و فقیر شهر    ۶۰

عملکرد شوراهای اجتماعی سکونتگاه های غیر رسمی در تایلند    ۶۰
۲-۱-۳-مدیریت راهبردی سکونتگاه های غیررسمی از طریق فدراسیون حاشیه نشینان در فیلیپین    ۶۱

تشکیل فدراسیون ملی حاشیه نشینان فیلیپین    ۶۲
۳-۱-۳- مدیریت راهبردی سکونتگاه های غیر رسمی از طریق تشکیل بانک انحصاری برای ساکنین سکونتگاهها در بنگلادش    ۶۴
۲-۳- راهبردها و شیوه های مداخله در سکونتگاه های غیر رسمی در ایران    ۶۷
۱-۱-۲-۳-سیاستهای کوتاه مدت    ۶۸
۲-۱-۲-۳-سیاستهای درازمدت پیش از انقلاب    ۶۹
۳-۱-۲-۳-راهبردهای پیشنهادی جهت برخورد و مداخله پس از انقلاب    ۷۰
۱-۳-۱-۲-۳-راهبردهای کوتاه مدت    ۷۲
۳-۳- نخستین راهکارها: طرح ریزی مدیریتی کلانشهرها    ۷۴

نقش شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری    ۷۴

مشارکت بانک جهانی    ۷۶

تدوین سند توانمندسازی و ساماندهی اسکان غیرررسمی    ۷۶
۴-۳- طرح های امکان سنجی ساماندهی و توانمندسازی    ۷۸
۱- بندرعباس    ۷۸
۲- کرمانشاه    ۸۰
۳-  زاهدان    ۸۲
۴- سنندج    ۸۳
۵- تبریز    ۸۵

طرح بهسازی شهری و اصلاحا ت بخش مسکن(UUHRP):    ۸۶

جمع بندی ونتیجه گیری:    ۸۸

فصل چهارم :   

بررسی ساختار مدیریت ملی، منطقه ای و محلی و تشکلهای محلی و NGO ها در ارتباط با محلات اسکان غیر رسمی و ظرفیتها و مشارکتها و آموزش و ظرفیت سازی وشبکه سازی اداری

۱-۴- شناخت نهادهای جهانی مرتبط با اسکان غیر رسمی و دیدگاههای آنها    ۹۱
۱-۱-۴- بانک جهانی    ۹۱
۲-۱-۴-برنامه اسکان بشر سازمان ملل متحد    ۹۲
۳-۱-۴-کمیته ملی توسعه پایدار سازمان ملل متحد    ۹۳
۲-۴- بررسی ساختار مدیریت شهری در ایران (کشور-استان-شهر)    ۹۳
۱-۲-۴- ساختار کشوری مدیریت شهری    ۹۳
۱-۱-۲-۴- وزارت کشور    ۹۳
۲-۱-۲-۴- وزارت مسکن و شهرسازی    ۹۴
۳-۱-۲-۴-  شورای عالی شهر سازی و معماری    ۹۴
۳-۴- نهادهای مدیریت شهری مرتبط با سکونتگاه های غیررسمی ، اقدامات و پیامدها در ایران    ۹۵
۴- ۴ مبانی نظری درخصوص سطوح مدیریتی راهبردی سکونتگاه های غیر رسمی    ۹۹
۱-۴-۴ سطوح مختلف برخورد با اسکان غیر رسمی    ۱۰۰
۲-۴-۴- برای تبیین مبانی نظری در خصوص سطوح مدیریتی سکونتگاه های غیر رسمی و نابسامان به صورت اجمال به نمونه هایی در سطح جهان اشاره می گردد    ۵-۴

ظرفیت سازی    ۱۰۴
۱-۵-۴-ظرفیت سازی برای اجتماع محلی    ۱۰۶
۲-۵-۴- تجارب جهانی ظرفیت سازی    ۱۰۷
۳-۵-۴- تجارب داخلی    ۱۱۴

جمع بندی و نتیجه گیری:    ۱۱۹

فصل پنجم:   

ارائه نظام و چارچوب مدیریت راهبردی ساماندهی بر مبنای آموزشهای محلی و ظرفیت سازی و شبکه سازی اداری – محلی برای محلات دارای اسکان غیررسمی

۱-۵- سیاست توانمند سازی و بررسی سند توانمند سازی سکونتگاه های غیر رسمی    ۱۲۳
۱-۱-۵- ستاد ملی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی    ۱۲۴
۲-۱-۵- ستاد استانی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی    ۱۲۷
۲-۵-  موانع دولت در اجرای سیاست توانمندسازی    ۱۳۰
۱-۲-۵- تحلیل موانع در حیطه ستاد ملی توامندسازی اسکان غیررسمی    ۱۳۰
۲-۲-۵- تحلیل چالش ها و موانع در حیطه ستاد استانی توانمندسازی اسکان غیررسمی    ۱۳۱
۳-۲-۵-عدم توانایی در شناسایی گروه هدف    ۱۳۴

۴-۲-۵-  ناتوانی در سیاست گذاری بهینه در زمینه اعتبارات    ۱۳۵
۳-۵- مفهوم و تعریف مدیریت استراتژیک و ابعاد آن :    ۱۳۶
۴-۵-آموزش ، اهداف و اهمیت آن :    ۱۳۷
۱-۴-۴-۵- تقسیم بندی انواع آموزش در رابطه با سکونتگاه های غیر رسمی    ۱۳۸
۵-۴-۵-سکونتگاه‌های غیر رسمی و نیازهای آموزشی شوراها و شهرداری‌ها    ۱۴۱
۱-۵-۴-۵- جمع بندی آموزش و شهرداری ها    ۱۴۲
۶-۴-۵-آموزش بر چه مبنایی و به کدام سمت؟    ۱۴۳
۷-۴-۵-آموزش،کارآفرینی و توسعه شهری    ۱۴۵
۵-۵- ارائه مدل  کلی پیشنهادی برای مدیریت راهبردی سکونتگاه های غیر رسمی ونابسامان    ۱۴۶
۶-۵- الگوی پیشنهادی مولفان    ۱۵۹
۱-۶-۵-شبکه سازی مدیریت بهینه سکونتگاه های غیررسمی    ۱۵۹
۲-۶-۵-سطوح ارتباطی ، ارکان و وظایف:    ۱۶۵

جمع بندی و نتیجه گیری:    ۱۶۸

منابع و ماخذ:    ۱۷۰

فهرست جداول مدیریت کالبدی سکونتگاههای شهری

جدول۱-۱- اسکان غیر رسمی در چند شهر جهان    ۲۱

جدول ۲-۱ : آمار موجود در تارنمای  شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری در باره شهرهای داری سکونتگاه های  غیر رسمی در ایران    ۲۶

جدول ۱-۳ : دیدگاه های مختلف، نگرش، دوره های زمانی و نحوه برخورد با اسکان غیررسمی    ۳۳

جدول شماره ۱-۲ : خدمات سطح منطقه ای( بر اساس اصول پنج گانه شارپ)    ۴۳

جدول شماره۲-۲:  مزایا ومعایب انواع مدل های مدیریت شهری    ۴۴

جدول ۱-۴- نهادها، اقدامات و پیامدهای مدیریت شهری در ارتباط با سکونتگاه های غیر رسمی    ۹۵

جدول ۲-۴ دیگاه های موجود در زمینه سطوح مدیریتی اسکان غیر رسمی    ۱۰۰

جدول۱-۵- تقسیمات آموزش بر اساس نوع و هدف آموزش در رابطه با ساکنین سکونتگاه های غیر رسمی    ۱۴۰

– جدول نقاط ضعف و قوت مدیریت سکونتگاه های غیر رسمی در سطوح مختلف    ۱۵۱

جدول ۳-۵- ماتریس(۱۵ بعدی)  راهبردهای مقابله با سکونتگاه های غیر رسمی با لحاظ نوع و سطح راهبرد    ۱۵۵

فهرست نمودارها مدیریت کالبدی سکونتگاههای شهری

نمودار شماره ۱-۱- روند تحول و پویای سکونتگاه های فرودست شهری    ۱۲

نمودار ۱-۳ الف : سیاستهای کوتاه مدت  ب : سیاستهای بلند مدت    ۶۷

نمودار۱-۴: مفهوم ظرفیت سازی    ۱۰۶

نمودار۱-۵- تقسیمات آموزش در رابطه مدیریت شهری و بر اساس نوع آموزش گیرنده    ۱۳۹

نمودار ۲-۵-مدل پیشنهادی مدیریت راهبردی سکونتگاه های غیر رسمی    ۱۵۰

نمودار ۳-۵- ساختار و چهارچوب الگوی پیشنهادی مدیریت سکونتگاه های غیر رسمی(شهرداری فرضی با چهار  معاونت)    ۱۶۱

مقدمه مدیریت کالبدی سکونتگاههای شهری

در حال حاضر، بیش از ۵۰ درصد از جمعیت دنیا در شهرها زندگی می کنند و تعداد قابل توجهی از شهر های جهان با پدیده اسکان غیر رسمی دست به گریبانند. از سال های دهه ۱۹۵۰ تا کنون بحث های زیادی در مورد حل مشکل اسکان غیر رسمی مطرح شده است اما هیچ کدام نتوانسته است راهکاری قطعی برای این مشکل ارائه دهد.

شاید بتوان گفت تا زمانی که تفاوت در سطح امکانات میان نقاط مختلف وجود دارد، مهاجرت و به تبع آن اسکان غیر رسمی نیز امری اجتناب ناپذیر و بخشی از مراحل توسعه یک شهر پویاست وتنها می توان به دنبال راه حل هایی جهت کم کردن آثار منفی و مخرب آن بر ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهرهای درگیر آن بود. بیان مفهوم اسکان غیر رسمی در ایران به پژوهش های دهه ۱۳۵۰ باز می گردد.

در سال های دهه ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ نام های دیگری برای این مفهوم به کار گرفته شد. در جهان نیز در نقاط مختلف نام های گوناگونی برای بیان این مفهوم به کار می رود. هر چند این نام ها در ظاهر با هم متفاوتند اما همه بیانگر نوع خاصی از سکونتگاه های شهری هستند که ساکنین آن در نوعی فرهنگ فقر به سر می برند.

اسکان غیر رسمی گونه خاصی از زندگی است که در شهر های بزرگ در سراسر دنیا دیده می شود و تنها اختصاص به کشور های در حال توسعه ندارد هر چند که در کشور های در حال توسعه بیشتر وجود دارد و این کشور ها بیشتر با این پدیده دست به گریبانند. ساکنین سکونتگاه های غیر رسمی از افراد مهاجر یا اقشار کم درآمد (شهری-روستایی) هستند که به دنبال شغل و زندگی بهتر رهسپار شهرهای بزرگ شده اند اما نتوانسته اند  به آرزوهای خود دست یابند و ناگزیر در نوعی فقر و بی امکاناتی زندگی می کنند.

اینان که نتوانسته اند مسکن مناسبی در شهر بیابند ناگزیر به حاشیه روی آورده اند و در مسکن های نا مناسبی روزگار می گذرانند. عدم توجه به ساکنین این سکونتگاه ها نه تنها باعث مشکلات زیادی برای ساکنین این محلات می شود، بلکه می تواند هزینه های زیاد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی برای جامعه و شهر به وجود آورد.

تاکنون راهکارهای مختلفی در مواجهه با این پدیده مطرح و اجرا شده اند اما خصوصا در کشور ما راهکارهای استفاده شده کارساز نبوده و نه تنها نتوانسته که باعث جلوگیری این پدیده شود، بلکه در سالهای اخیر به تعداد و مساحت محلات دارای سکونتگاه غیر رسمی افزوده شده است.

در کتاب حاضر چارچوب پویای مدیریت راهبردی ساماندهی محلات غیررسمی شهرها بر مبنای آموزش­های محلی ( چارچوب عملیاتی ظرفیت­سازی و شبکه­سازی اداری و مدیریت محلی ) ارائه شده است که می تواند راهکار مناسبی برای حل معضل اسکان غیر رسمی  و یا حداقل کاهش پیامدهای نامناسب این پدیده باشد.